16
biblia ilustrowana mozaikami z bazyliki św. marka w wenecji
Na łuku północnym opowiedziane są cuda Mistrza z Nazaretu, poczynając od
Wesela
w Kanie
, gdzie Jezus przemienił wodę w wino podczas uczty weselnej, a następnie:
Uzdro-
wienie trędowatego
,
Wskrzeszenie syna wdowy z Nain
oraz
Wieczerza w domu Szymona.
Na łuku południowym są przedstawione centralne tajemnice życia Chrystusa:
Kuszenie
na pustyni
,
Wjazd do Jerozolimy
,
Ostatnia Wieczerza
,
Obmycie nóg.
Końcowy łuk zachodni przedstawia najważniejszą tajemnicę męki, śmierci i zmar-
twychwstania Jezusa. Pod wieloma względami jest to naprawdę najbardziej sugestywny
łuk, gdzie można podziwiać między innymi wspaniałe wyobrażenie
Anastasis
, zgodnie
z modułem tradycji ikon bizantyńskich. Zmartwychwstały Chrystus zstępuje do piekieł,
wyważając ich wrota i wyciągając z grobu prarodziców, Adama i Ewę. Postać Zmartwych-
wstałego jest gigantyczna: owinięta złotym płaszczem, zdecydowanie się wyróżnia na
złoconym tle. W lewej ręce, z widoczną raną po gwóździu, trzyma On chwalebny krzyż,
natomiast prawą ręką chwyta Adama, który podnosi się z grobowej niszy. Powstały z mar-
twych Pan stopami miażdży szatana, ukazanego jako czarnoskóry, siwy starzec ze spęta-
nymi rękami i nogami, kurczowo trzymający za nogę pierwszego człowieka, aby go dalej
więzić w grobie. Ostatni obraz ukazuje
Niedowiarstwo Tomasza.
Dalszy ciąg opowieści znajdujemy na kopule
Wniebowstąpienia
, gdzie w centrum, na
rozgwieżdżonym tondzie, przedstawiony jest Chrystus w złotym płaszczu, siedzący na po-
dwójnej tęczy. Wokół Niego, wbrew wszystkim kanonom hieratyczności obrazów bizan-
tyńskich, unoszą się czterej aniołowie. Poniżej mamy dwunastu apostołów, którzy w po-
stawie stojącej, oddzieleni od siebie drzewkami oliwnymi, wpatrują się osłupiali w niebo
wraz z modlącą się Maryją z dwoma aniołami po bokach.
Sugestywność tej kopuły, która zdaje się otwierać na przestrzenie nieskończonego nie-
ba, wprawia duszę w zachwyt, w kontemplacji tajemnicy zbawienia, triumfalnie dopełnio-
nego w chwale Chrystusa.
Poniżej, na bębnie kopuły, przedziurawionym szesnastoma skośnie ściętymi oknami,
usytuowano szesnaście postaci kobiecych, tańczących z zaskakującą gracją. Są to cnoty
chrześcijańskie, poczynając od strony północnej, wraz z cnotami teologalnymi: Miłość,
królowa i matka wszystkich cnót, Nadzieja i Wiara, a po nich cztery cnoty kardynal-
ne, czyli Roztropność, Sprawiedliwość, Męstwo i Umiarkowanie, do których dołącza się
cnotę moralną Pokory. W dalszej kolejności mamy osiem postaci oznaczających osiem
błogosławieństw, tak jak zostały przedstawione w piątym rozdziale Ewangelii według
św. Mateusza.
Na czterech pendentywach pod kopułą
Wniebowstąpienia
znajdują się czterej ewange-
liści – już nie w swoich symbolach, ale w ludzkich postaciach. Każdy z nich, pochłonięty
pisaniem własnej Ewangelii, ukazany jest na tle miasta, które wskazuje na określony kon-
tekst historyczny. Święty Marek Ewangelista widnieje na północno-zachodnim penden-
tywie, obrócony o dziewięćdziesiąt stopni w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek
zegara w stosunku do wizerunku lwa z kopuły
Emmanuela
, mając za plecami łatwą do
rozpoznania latarnię morską z Aleksandrii.
Pod każdym z ewangelistów, na zwężeniu pendentywu, umieszczono postać mężczy-
zny trzymającego odwrócony dzban oraz napis wskazujący jego imię. Chodzi o perso-
nifikacje czterech rzek Edenu: Tygrysu, Eufratu, Piszonu i Gichonu. Woda wypływająca
z dzbanów nawadnia drzewka, rozłożone poniżej w odpowiedniej symetrii. W pełni zro-
zumiałe jest znaczenie teologiczne całej kopuły: od Chrystusa Zbawiciela, który wstępuje
chwalebnie do nieba po wypełnieniu swej misji w ofierze krzyża i zwycięstwie nad śmier-
cią przez zmartwychwstanie, zstępuje na apostołów moc Ewangelii, której zostają usta-
nowieni nauczyciele i świadkowie, natomiast ewangeliści reprezentują tradycję pisaną
Chrystusowego orędzia. Z kolei dzięki Ewangelii na ziemi może się rozwijać dobre życie,
czego potwierdzeniem są cnoty teologalne i moralne. Ewangelia jest wodą użyźniającą
ludzką egzystencję, przelewającą się na lud Boży, wezwany, aby ugasił pragnienie tymi
życiodajnymi sokami w nowym Edenie.
Postępując dalej na osi podłużnej, przechodzi się do trzeciej kopuły, która przedsta-
wia tajemnicę
Pięćdziesiątnicy.
W środkowym nimbie jest ukazane życie trynitarne Boga:
biała gołębica, symbol Ducha Świętego, i księga wyobrażająca Ewangelię, gdzie zawarte
są słowa i gesty Jezusa, znajdują się na tronie Ojca Niebieskiego. Stąd rozchodzi się dwa-
naście białych promieni, które symbolizują oczyszczające wody ofiarowane przez Ducha.
Przemieniają się one w płomyki ognia nad głowami dwunastu apostołów, siedzących na
dwunastu tronach, ponieważ zostali ustanowieni autentycznymi nauczycielami nowego
Izraela, Świętego Kościoła Bożego. Należy zauważyć, że zgodnie z bizantyńską formułą
szereg apostołów obejmuje też czterech ewangelistów i apostoła Pawła. Można ich rozpo-
znać, gdyż zamiast zwoju Prawa trzymają w ręku księgę.
Pod apostołami, wokół tamburu z szesnastoma oknami, widoczne jest szesnaście par
postaci wyobrażających narody, które słuchają przepowiadania, jak czytamy w Dziejach
Apostolskich (2,1-7): Partów, Medów, Elamitów, mieszkańców Mezopotamii, Judei, Kapa-
docji, Pontu, Azji, Frygii, Pamfilii, Egiptu, Libii, Rzymian, Żydów, Kreteńczyków i Arabów.
Każdą parę, ubraną zgodnie z modą obowiązującą w danym kraju, tworzą postać z brodą
i postać bez zarostu, przez co wskazuje się zarówno różnicę wieku, jak i prawdopodob-
nie różnicę płci. Wymowa teologiczna jest bardzo sugestywna: orędzie ewangeliczne jest
przeznaczone dla wszystkich ludów w każdym czasie i w każdym wieku; nie spłaszcza
ani nie niszczy różnych kultur, lecz je szanuje i dowartościowuje, wyrażając w ten sposób
zasadniczo katolicki wymiar chrześcijaństwa.
